Dla kogo jest fundacja? Jak ją założyć w Polsce?

Fundacje są jednym z popularnych i cenionych modeli organizacji non-profit w Polsce. Służą one różnym celom społecznym, kulturalnym, naukowym, oświatowym i charytatywnym. W dzisiejszym artykule omówimy, dla kogo są fundacje w Polsce oraz jakie są kroki niezbędne do założenia fundacji.

Fundacje w polskim prawie

Fundacje są ważnym elementem społeczeństwa obywatelskiego, przyczyniając się do różnorodnych działań na rzecz dobra publicznego. W Polsce istnieje wiele fundacji, które odgrywają istotną rolę w społeczeństwie, wspierając różnorodne obszary działalności społecznej, kulturalnej, edukacyjnej i naukowej.

Fundacja to forma organizacji pozarządowej, która działa na zasadzie samodzielności, nieprzerwanie realizując cele społeczne i służąc dobru publicznemu. Fundacje są niezależne od państwa i innych podmiotów, a ich działalność opiera się na statucie i misji ustalonych przez założycieli. W Polsce regulacje dotyczące fundacji zawarte są w ustawie o fundacjach. Zgodnie z art. 1 tego aktu prawnego, fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami.

Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne mające siedziby w Polsce lub za granicą. Siedziba fundacji powinna jednak znajdować się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Istotny dla jej powstania jest tzw. akt fundacyjny. Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie wymaga się jednak, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie. W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator (czyli założyciel fundacji) powinien wskazać 1) cel fundacji oraz 2) składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację.

Fundacja działa na podstawie odpowiedniego statutu. Fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji. Ewentualnie fundator może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną.

 Fundator może także wskazać ministra właściwego ze względu na cele fundacji. Oświadczenie fundatora w tej sprawie powinno być dołączone do statutu i przekazane sądowi prowadzącemu rejestr fundacji. Nadto, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów. Jeżeli fundacja ma prowadzić działalność gospodarczą, to wtedy wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż tysiąc złotych.

Fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego i uzyskuje ona osobowość prawną z chwilą wpisania do KRS. Sąd dokonuje zaś wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa. Następnie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji, oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie jej statut.

Fundacja składa bowiem corocznie właściwemu ministrowi sprawozdanie ze swojej działalności obejmujące najważniejsze informacje o działalności fundacji w okresie sprawozdawczym, pozwalające ocenić prawidłowość realizacji przez fundację jej celów statutowych. Warto przy tym także pamiętać, iż właściwy minister lub starosta może wystąpić do sądu o uchylenie uchwały zarządu fundacji, pozostającej w rażącej sprzeczności z jej celem albo z postanowieniami statutu fundacji lub z przepisami prawa. Organ ten może jednocześnie zwrócić się do sądu o wstrzymanie wykonania uchwały do czasu rozstrzygnięcia sprawy.

Organy fundacji

 Jeśli chodzi zaś o organy fundacji, to istotny jest zarząd fundacji, który to kieruje jej działalnością oraz reprezentuje fundację na zewnątrz. Ustawa o fundacjach nie zawiera żadnych uregulowań dotyczących składu czy kompetencji zarządu, pozostawiając tę materię do uregulowania w statucie. Na mocy ustawy o fundacjach fundator może wyłącznie wskazać członków pierwszego zarządu oraz określić w statucie skład zarządu i jego kompetencje. Możliwy jest jednak osobisty udział fundatora w składzie zarządu, jeśli taki zapis znajdzie się w statucie. Zarząd powinien mieć kolegialny charakter. Ustawa o fundacjach nie precyzuje problemu trwania mandatu członka zarządu. W tym przypadku istnieje duża swoboda w określaniu długości kadencji, możliwości pełnienia funkcji wielokrotnie itd.

W ustawie o fundacjach nie ma mowy o sposobach podejmowania decyzji i uchwał przez zarząd. Dlatego też – także w odniesieniu do ewentualnych innych organów, należy w statucie przyjąć pewne rozstrzygnięcia co do nie tylko stosownej większości, ale nawet co do jej zdefiniowania. Podobnie rzecz się ma z ustaleniem kworum i wyborem dalszego składu zarządu w razie upływu kadencji.

W razie natomiast osiągnięcia celu, dla którego fundacja była ustanowiona, lub w razie wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji, fundacja podlega likwidacji w sposób wskazany w statucie. Jeżeli zaś statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, to należy zwrócić się do sądu o likwidację fundacji. Poza krajowymi fundacjami, mogą funkcjonować także fundacje zagraniczne. Fundacje zagraniczne mające siedzibę za granicą mogą bowiem tworzyć przedstawicielstwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Utworzenie przedstawicielstwa wymaga zezwolenia, które oznacza jednocześnie zgodę na podjęcie działalności określonej w zezwoleniu. Zezwolenie wydaje minister właściwy ze względu na zakres swego działania oraz cele utworzenia przedstawicielstwa.

Podsumowanie

Reasumując, fundacje w Polsce odgrywają kluczową rolę w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego, angażując się w różnorodne inicjatywy na rzecz dobra publicznego. Poprzez swoją działalność społeczną, edukacyjną, kulturalną i naukową przyczyniają się do rozwoju społeczności lokalnych oraz kreowania pozytywnych zmian społecznych. Jednakże, istnieje potrzeba dalszego rozwoju regulacji prawnych, zrównoważonego finansowania oraz skutecznego monitorowania działań fundacji, aby zapewnić ich długoterminową skuteczność i wzrost. Wspieranie fundacji stanowi ważny element budowania lepszego i bardziej zrównoważonego społeczeństwa.