Jak wygląda postępowanie spadkowe – sąd czy notariusz?

Uregulowanie spraw spadkowych to kluczowy etap po śmierci bliskiej osoby, który pozwala na formalne potwierdzenie praw do dziedziczonego majątku. Spadkobiercy stają przed wyborem – przeprowadzić postępowanie spadkowe w sądzie czy skorzystać z usług notariusza? Każda z tych ścieżek ma swoje zalety, wady oraz specyficzne procedury. W artykule przedstawiamy różnice między postępowaniem sądowym a notarialnym, wskazujemy, w jakich sytuacjach każda z opcji będzie korzystniejsza, oraz omawiamy najważniejsze formalności, z którymi muszą zmierzyć się spadkobiercy. Dzięki temu wybór odpowiedniej formy staje się prostszy i bardziej świadomy.

Dziedziczenie ustawowe

Zgodnie z art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 924 i 925 k.c.).

Jak wskazuje zaś art. 926 § 1 i 2 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W przypadku zatem braku pozostawienia testamentu, dziedziczenie następuje na drodze ustawowej, zgodnie z regulacjami wynikającymi z k.c.

Według art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. W przypadku zatem np. śmierci ojca – dziedziczą po nim jego małżonka oraz trójka dzieci (które posiadali, jeśli nie dojdzie np. do ich wydziedziczenia albo niegodności dziedziczenia przez te osoby).

Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić (art. 1012 k.c.).

Według art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że odpowiedzialność spadkobierców za ewentualne długi spadkowe jest ograniczona do wartości aktywów wchodzących w skład spadku (wartość tzw. czystego spadku). W praktyce oznacza to, że jeśli wartość długów przekracza wartość majątku spadkowego, spadkobiercy nie ponoszą odpowiedzialności własnym majątkiem za nadwyżkę zadłużenia.

Postępowanie spadkowe

Kluczowe znaczenie w zakresie dziedziczenia ma obecnie zatem przeprowadzenie odpowiedniego postępowania spadkowego.

Postępowanie spadkowe występuje wyłącznie w dwóch formach:

1) postępowania sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku;

2) postępowania notarialnego, w którym sporządzany jest protokół dziedziczenia oraz akt poświadczenia dziedziczenia.

Akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza

Najprostszą i najszybszą formą przeprowadzenia postępowania spadkowego będzie udanie się do notariusza i spisanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Ta opcja jest jednak dostępna tylko wtedy, gdy spadkobiercy nie wyrażają ku temu sprzeciwu. Wskazana forma notarialna jest możliwa jednak do przeprowadzenia tylko wtedy, gdy zagwarantowana jest obecność przy tej czynności wszystkich osób, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi. Innymi słowy, przy sporządzaniu aktu poświadczenia dziedziczenia muszą być obecne wszystkie osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego, nawet jeśli nie zostały powołane do dziedziczenia. Jeśli ten warunek nie zostanie spełniony, postępowanie spadkowe może odbyć się wyłącznie przed sądem.

Postępowanie przed sądem

W tym można także przeprowadzić postępowanie spadkowe w formie postępowania sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku. Sądowe postępowanie spadkowe wymaga złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po określonej osobie. Pismo takie powinno zostać skierowane (osobiście lub listem poleconym) do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego. Wnioskodawcą może być każdy, kto żąda potwierdzenia swoich praw do spadku. Ważne jest jednak to, aby wskazał on w swoim piśmie pozostałych uczestników postępowania, tzn. osoby, które należą do kręgu najbliższej rodziny spadkodawcy.

W zakresie kosztów należy zaś wskazać, że opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Dodatkowo każdy ze spadkobierców, jeżeli stwierdzenie nabycia spadku ma nastąpić w okresie 6 miesięcy od daty śmierci spadkodawcy, obowiązany jest uiścić 100 zł tytułem opłaty sądowej od oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dodatkowa opłata za wpis w Rejestrze Spadkowym wynosi 5 zł za każdego spadkobiercę. W przypadku gdy sytuacja materialna strony uniemożliwia opłacenie kosztów, może ona złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części. Dodatkowe koszty mogą wynikać zaś z samego toku postępowania – w zależności od decyzji i ewentualnego konfliktu między stronami. Koszty te mogą obejmować m.in. wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika, koszty powołania biegłego czy też inne koszty procesowe.

W przypadku zaś aktu poświadczenia dziedziczenia za sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, uzupełniającego aktu poświadczenia dziedziczenia w zakresie spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne maksymalna stawka wynosi 50 zł (§ 10a ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej – dalej jako: rozporządzenie). Za sporządzenie protokołu dziedziczenia maksymalna stawka wynosi 100 zł (§ 10a ust. 2 rozporządzenia).

Dział spadku

U notariusza możliwe jest także dokonanie działu spadku. Dział spadku jest czynnością prawną mającą na celu podziału majątku spadkowego i rozdysponowanie go pomiędzy spadkobierców. Dział spadku jest ostatnim krokiem na drodze pełnego uregulowania formalności spadkowych i może być dokonany dopiero po stwierdzeniu nabycia spadku poprzez sporządzenie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia lub przeprowadzeniu sądowego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia spadku ma na celu potwierdzić osoby wchodzące do grona spadkobierców oraz określić ich udział w spadku, natomiast dział spadku ma za zadanie znieść wspólność majątku spadkowego i sprecyzować, jakie elementy majątku zmarłego będą dziedziczone przez konkretnych spadkobierców.

Dział spadku u notariusza będzie wiązał się z obowiązkiem uiszczenia taksy notarialnej. Notarialne koszty działu spadku zależą od wartości dzielonego spadku. Maksymalna stawka wynosi w zależności od wartości spadku:

1) do 3000 zł – 100 zł;

2) powyżej 3000 zł do 10.000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł;

3) powyżej 10.000 zł do 30.000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10.000 zł;

4) powyżej 30.000 zł do 60.000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30.000 zł;

5) powyżej 60.000 zł do 1.000.000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000 zł;

6) powyżej 1.000.000 zł do 2.000.000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł;

7) powyżej 2.000.000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500 zł (§ 3 rozporządzenia).

Podsumowanie

Wybór między postępowaniem spadkowym przed sądem a wizytą u notariusza zależy od indywidualnej sytuacji spadkobierców oraz rodzaju dziedziczonego majątku. Postępowanie sądowe jest bardziej czasochłonne, ale konieczne w przypadku sporów między stronami. Notariusz natomiast umożliwia szybsze i mniej formalne załatwienie spraw, jeśli spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku. Znajomość obu procedur pozwala na świadome podjęcie decyzji i sprawne uregulowanie kwestii spadkowych, co jest istotnym krokiem w uporządkowaniu sytuacji prawnej po stracie bliskiej osoby.

Szkolenie z zakresu windykacji od spadkobierców online

Jeśli szukasz natomiast szkolenia i potrzebujesz więcej informacji z zakresu windykacji od spadkobierców, to zgłoś się do nas na maila kontakt@sgakademia.pl – albo zarezerwuj miejsce na szkoleniu online tutaj: https://sgakademia.pl/kursy/windykacja-w-praktyce-ze-szczegolnym-uwzglednieniem-odzyskiwania-naleznosci-od-spadkobiercow/