Pomoc prawna z urzędu w sprawach cywilnych
Pomoc prawna z urzędu
Zasadą jest, że strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych w całości lub części, może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Możliwość domagania się ustanowienia pełnomocnika z urzędu jest jedną z gwarancji rzeczywistej realizacji prawa do sądu. Z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu strona może wystąpić na każdym etapie postępowania aż do jego definitywnego zakończenia, nawet jeżeli został wydany prawomocny wyrok, a także przed wszczęciem postępowania.
Wobec tego, także osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Także osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Ustanowienie pełnomocnika z urzędu ma na celu zapewnienie należytej reprezentacji strony w konkretnym postępowaniu sądowym. Ustanowienie takiego pełnomocnika nie ma na celu ani udzielanie stronie pomocy przy prowadzeniu innych spraw, ani też udzielanie takiej stronie dalszych porad prawnych.
Wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona zgłasza wraz z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno. Wniosek może zostać złożony w formie pisma procesowego spełniającego odpowiednie wymagania, jak również ustnie do protokołu, w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Dopuszczenie dwóch form wniosku jest przejawem odformalizowania procedury ustanawiania pełnomocnika przez sąd. Warto w zakresie pomocy prawnej z urzędu wskazać także na wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 30 stycznia 2020 r, według którego: ,,Tylko w wyjątkowych sytuacjach nieprzyznanie fachowej pomocy pełnomocnika z urzędu może być kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw. Dotyczy to jednak wyłącznie przypadków, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność”.
Wniosek o pomoc prawną z urzędu
Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Trzeba w tym zakresie także pamiętać, że osoba fizyczna dołącza do wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o swoim stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Sąd może odebrać od strony składającej wniosek także odpowiednie oświadczenie. Sąd może zarządzić stosowne dochodzenie, jeżeli na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń strony przeciwnej powziął wątpliwości co do rzeczywistego stanu majątkowego strony domagającej się ustanowienia lub zastępowanej przez ustanowionego adwokata lub radcę prawnego.
Sąd może następnie uwzględnić albo oddalić taki wniosek. W razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego strona nie może ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek jest niedopuszczalny.
Jeśli natomiast sąd uwzględni taki wniosek, to o wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych. Właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, wyznacza adwokata lub radcę prawnego niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie dwóch tygodni, zawiadamiając o tym sąd. Takie ustanowienie adwokata lub radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego.
Co zrobi dla nas adwokat/radca prawny?
Wówczas po ustanowieniu pełnomocnika dla strony, profesjonalny pełnomocnik powinien nawiązać kontakt z taką osobą i rodzą się dla niego z tego tytułu odpowiednie prawa oraz obowiązki. Adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej. Z istoty pełnomocnictwa z urzędu wynika niedopuszczalność wypowiedzenia pełnomocnictwa przez adwokata (radcę prawnego).
Jednak z ważnych przyczyn (w szczególności z powodu długotrwałej choroby, wyjazdu zagranicznego, niemożliwości współpracy z klientem, naruszenia zasady jednokierunkowości świadczenia pomocy) adwokat lub radca prawny mogą wnosić do sądu o zwolnienie ich z obowiązku zastępowania strony w procesie. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego wygasa także ze śmiercią strony, która je uzyskała. Jednakże na zasadzie tego ustanowienia adwokat lub radca prawny strony podejmuje czynności niecierpiące zwłoki.
Może także dojść do sytuacji, w ramach której Sąd cofnie ustanowienie adwokata lub radcy prawnego. Następuje to wówczas, jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. Stronę, która uzyskała ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na podstawie podania świadomie nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże na grzywnę, niezależnie od jej obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Tego typu pełnomocnik oczywiście nie pracuje za darmo, chociaż wielu profesjonalnych pełnomocników wielokrotnie narzeka na stawki spraw z urzędu (tzw. ,,urzędówek”). Wielokrotnie do zapłaty tego typu wynagrodzenia dochodzi dopiero po długim czasie od zakończenia sprawy.
Adwokat lub radca prawny ustanowiony zgodnie z przepisami omawianego działu KPC ma prawo – z wyłączeniem strony – ściągnąć sumę należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika.