Warunek i termin w prawie cywilnym

Warunek

Warunek definiowany na gruncie Kodeksu cywilnego jako zdarzenie przyszłe (czyli takie, które ma mieć miejsce w przyszłości) oraz niepewne (czyli takie, co do którego nie mamy całkowitej pełności co do tego, czy w przyszłości ono wystąpi). Można wspomnieć o wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 16 lipca 2020 roku, zgodnie z którym ,,Warunek w świetle art. 89 k.c. jest definiowany jako zdarzenie przyszłe i niepewne. Przyjmuje się, że zdarzenie to powinno być niezależne od woli strony (…). Wobec tego strony mogą ustanowić, że umowa lub jej niektóre postanowienia są ,,aktywowane” dopiero wówczas, gdy zdarzenie określone przez strony umowy będzie miało miejsce.

W każdym jednak wypadku istota zastrzeżenia warunku polega na tym, że samo ziszczenie się zdarzenia, któremu nadano w treści czynności prawnej takie znaczenie, wywołuje skutki prawne (nie jest wymagana żadna dalsza aktywność strony w celu osiągnięcia objętego warunkiem skutku prawnego)”. Przy warunku, osoba warunkowo uprawniona może wykonywać wszelkie czynności, które zmierzają do zachowania jego prawa. Suma uprawnień warunkowo uprawnionego to tzw. prawo podmiotowe tymczasowe (czyli ekspektatywa) i konstrukcja ta zakłada, że oczekujący na prawo rozporządza przede wszystkim swoją nadzieją.

Kiedy mamy do czynienia z warunkiem w prawie?

Zasadą jest, że powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od wystąpienia danego warunku, a wyjątki w tym zakresie przewiduje ustawa. Jeśli strony nie zastrzegły inaczej, to spełnienie się danego warunku nie ma mocy wstecznej, co znaczy, ze warunek wywołuje skutki dopiero od momentu wystąpienia danej czynności, której dotyczył warunek. Zdarzenie przyszłe i niepewne stanowi element konieczny w umowach losowych, do których zalicza się m.in. grę i zakład. Często warunek kryje się tak naprawdę w praktyce pod słowem ,,jeśli” – zatem zawierając umowę z bukmacherem decydujemy się na zakład, w ramach którego JEŚLI wpłacimy daną kwotę i wytypujemy dobrze wyniki określonych meczów, wówczas otrzymamy od bukmachera odpowiednią nagrodę pieniężną.

Także spełnienie określonego przez strony świadczenia może być warunkiem w rozumieniu art. 89 Kodeksu cywilnego. Przykładem warunku może być także okoliczność wystąpienia danej awarii, klęski żywiołowej albo inflacji na określonym poziomie.

Warunki dzielą się na dwa zasadnicze rodzaje – jest to warunek zawieszający oraz warunek rozwiązujący. Pierwszy z nich, czyli warunek zawieszający uzależnia powstanie skutków czynności prawnej od zaistnienia zdarzenia przyszłego i niepewnego. Natomiast drugi, czyli warunek rozwiązujący funkcjonuje w ten sposób, iż zaistnienie danej sytuacji będzie wiązać się z ustaniem skutków czynności prawnej. PRZYKŁAD – warunkiem zawieszającym jest sytuacja, kiedy strony postanawiają, że zawrą umowę sprzedaży nieruchomości pod warunkiem, że jedna ze stron otrzyma kredyt w banku. Warunkiem rozwiązującym jest sytuacja, w której umowa przestaje obowiązywać pomiędzy stronami w przypadku, kiedy ceny materiałów budowlanych osiągną określone kwoty.

Warunek niemożliwy i fikcja nieziszczenia się warunku

Oprócz tego, występuje także tzw. warunek niemożliwy – zgodnie z art. 94 Kodeksu cywilnego, warunek niemożliwy (czyli taki, który w praktyce nie ma szans wystąpić z rożnych względów), jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnej, gdy jest zawieszający. Natomiast jeśli jest rozwiązujący, to taki warunek uważa się za niezastrzeżony.

Można jeszcze wspomnieć o fikcji nieziszczenia się warunku – jeśli bowiem strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jakby warunek się ziścił. Jeśli stronie zależy natomiast na ziszczeniu się warunki i także przeszkadza ona w jego spełnieniu, to następują skutki takie, jakby warunek się nie ziścił. W wielu przypadkach niekorzystne zatem będzie działanie przez stronę mające na celu wpływanie na spełnienie się (albo niespełnienie) warunku przewidzianego w umowie.

Termin

Drugą z omawianych instytucji jest natomiast termin. Podstawową zasadą jest, że jeśli ustawa, orzeczenie sądu lub decyzja innego organu państwowego albo czynność prawna oznacza termin i nie określa sposobu jego obliczania, to w tym zakresie stosuje się przepisy zawarte w art. 110 – 116 Kodeksu cywilnego. Kwestie dotyczące terminów mogą być bardzo istotne w praktyce zwłaszcza w zakresie tego, kiedy należy dokonać określonej czynności, aby nie ponieść negatywnych konsekwencji z tytułu braku działania, a także w zakresie przedawnienia, o którym wspomnimy w dalszej części. Terminy mogą być podawane w różnych formach – w dniach, tygodniach, miesiącach, latach oraz innych. Pierwszy z nich, czyli termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia.

Poza tym, jeśli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło. Na przykład, jeśli wyrok został nam doręczony 5 lutego, a termin na złożenie wniosku o uzasadnienie to 14 dni od dnia doręczenia wyroku, to do tego terminu nie wliczamy dnia otrzymania wyroku, czyli 5 lutego i termin liczymy dopiero od następnego dnia, co oznacza, iż wspomniany termin upłynie w dniu 19 lutego (wraz z jego upływem).

Jeśli chodzi natomiast o terminy określone w tygodniach, miesiącach lub latach – to taki termin kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu. Gdyby zaś takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – wówczas upływa on w ostatnim dniu tego miesiąca. Terminy te dotyczą jednak prawa cywilnego i nie mają wpływu np. na obliczanie terminów dotyczących uprawnień pracowniczych.

Przepis ten ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do terminów ciągłych i taki charakter mają m.in. terminy procesowe. Poza tym, początkiem miesiąca jest jego pierwszy dzień, połową miesiąca jego piętnasty dzień, a końcem miesiąca jego ostatni dzień. Termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom, termin miesięczny trzydziestu dniom, a rok liczy się za trzysta sześćdziesiąt pięć dni.

Dni wolne od pracy – jakie to?

Istotna jest także regulacja dotycząca terminów przypadających na dni wolne od pracy. Jeżeli bowiem koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, to termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą. Na gruncie tego przepisu niedziela jest dniem uznanym ustawowo za wolny od pracy, natomiast sobota już nie.

W przypadku terminów stosuje się także odpowiednio wcześniej omawiane przepisy dotyczące warunku. Jeżeli skutki czynności prawnej mają powstać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym. Natomiast jeśli czynności prawnej mają ustać w oznaczonym terminie, stosuje się odpowiednio przepisy o warunku rozwiązującym.

Rodzaje terminów

Warto także wspomnieć, że w praktyce możemy mieć do czynienia z tzw. terminami prekluzyjnymi, instrukcyjnymi oraz zawitymi. Terminy prekluzyjne to takie terminy, w ramach których czynności dokonane po ich przekroczeniu są bezskuteczne. Wiążą one organy procesowe oraz strony oraz nie mogą być przywracane. Natomiast po upływie terminów zawitych dane czynności także są nieskuteczne, jednakże te terminy mogą być przywrócone.

Odnoszą się one przede wszystkim do terminów procesowych, np. do terminów wniesienia zaskarżenia. Takie terminy mogą być przywrócone przez sąd, jeżeli dana strona spełni określone warunki – tj. jeśli strona nie ponosi winy w uchybieniu terminu, złoży o to wniosek w terminie tygodnia od ustania przyczyny uchybienia terminu, uprawdopodobni okoliczności uzasadniające wniosek oraz dokona czynności procesowej, której terminowi uchybiła, czyli np. wniesie od razu wraz z wnioskiem apelację od wyroku.

Jeśli chodzi zaś o terminy instrukcyjne, to tylko postulaty wykonania czynności procesowej w ustalonym przez ustawę terminie i nie wywołują skutków w zakresie ważności czy skuteczności dokonanej czynności. Oprócz nich, występują także inne terminy takie jak ustawowe (określone w ustawie) albo sądowe (ustalane przez sąd w trakcie postępowania, np. do wniesienia odpowiedzi na dane pismo w określonym terminie).

---